ملا علی علیاری تبریزی

حاج ملا على علیارى تبریزی (۱۲۳۶-۱۳۲۷ ق)، از علمای بزرگ شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان شیخ انصارى و میرزاى شیرازى بود. صاحب «ریحانة الادب» وی را عالمی فقیه، اصولى، محدث، رجالى، طبیب، نجومى، ریاضى‌دان، حکیم، متکلم، ادیب، شاعر و در یک جمله، جامع معقول و منقول و فروع و اصول معرفی مى‌کند. علامه علیاری صاحب آثار متعددی در فقه، اصول و رجال، از جمله «بهجة الآمال فى شرح زُبدة المقال» است.

ولادت

ملا على علیارى فرزند عبدالله در پنجم ماه رمضان ۱۲۳۶ ق در قریه «سردرود» (دو فرسخی تبریز) متولد شد و همانجا نشو و نما یافت و بعدها در زادگاه و املاک نیاکانش قریه «علیار» اقامت گزید.

تحصیل و استادان

ملا على علیارى پس از گذراندن دوران تحصیل مکتب‌خانه‌ای، وارد حوزه علمیه تبریز شد و به فراگیرى ادبیات، منطق، فقه، اصول، قرآن، حدیث و سائر علوم مرسوم پرداخت.

وی در نجف اشرف از محضر آیات عظام شیخ مرتضى انصارى، میرزاى شیرازى، سید حسین کوه‌کمرى، شیخ رازى آل یاسین و شیخ مهدى فتونى بهره مند شد و موفق به اخذ اجازه اجتهاد گردید.

تدریس و شاگردان

علامه علیارى در حدود سال ۱۲۸۷ق، به آذربایجان برگشت و تا آخر عمر در تبریز اقامت گزید و به تدریس، تحقیق، تألیف و حل‌ّ و فصل امور شرعى مردم مشغول شد. وى علاوه بر درس‌هاى معمول حوزه، ریاضیات و «قانون» ابن‌سینا را نیز تدریس مى‌نمود.

علیاری تبریزی با تدریس علوم و تهذیب نفوس، به تربیت طالبان علم و معنویت همت گماشت و شاگردان بسیارى را تقدیم تاریخ تشیع کرد. مشهورترین شاگردان وى عبارت بودند از:

• آیت‌الله میرزا حسن مجتهد تبریزى (متوفاى ۱۳۳۷ق): از فقهاى بزرگ عصر مشروطه در تبریز بود.
• شیخ محمدحسن سردرودى: داراى تألیفاتى بود، ازجمله: کتابى در موضوع زندگى حضرت علی‌اکبر (علیه‌السلام) و رساله‌ای خطى در موضوع زندگى استادش محقق علیارى که در سال ۱۳۳۳ق تألیف کرده است.
• میرزا جعفر تبریزى نوجه دهى.
• میرزا محمدحسن علیارى (فرزند محقق علیارى).
• میرزا جعفر تبریزى: فقیه، ادیب و مفسّر قرآن. وى برادر کوچک حاج رضا صرّاف تبریزى شاعر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و غزل‌سرای بزرگ آذربایجان بود.
• سید شمس‌الدین حسینى مرعشى: پدر آیت‌الله‌ سید شهاب‌الدین مرعشى نجفى.
• سید محمد مولانا تبریزى: از فقها و مجتهدان بزرگ قرن چهاردهم هجرى.
• میرزا فرج‌الله عباچى‌زاده تبریزى: از علما و خطباى معروف تبریز در دوره مشروطیت و بعد از آن.

آثار و تألیفات

تألیفات حاج ملاعلى علیارى در فقه و اصول و رجال فراوان است، که خود دلالت بر مراتب علمی و کثرت احاطه فقهی او دارد.

1. منتهى الآمال فى تتمیم زبدة المقال، منظومه‌ای در علم رجال و تکمیل کتاب منظوم رجالى «زُبدةُ المقال» سید حسین بروجردى(۱۲۳۸-۱۲۸۴ق) است.
2. بهجة الآمال فى شرح زُبدة المقال، بزرگ‌ترین و مشهورترین کتاب نویسنده این اثر در علم رجال است.
3. ایضاح الغوامض فى تقسیم الفرایض، در فقه.
4. تعلیقه بر «ریاض الأحکام»، در فقه.
5. تعلیقه بر «الروضة البهیّة»: در فقه.
6. دلائل الأحکام فی شرح الشرائع: در فقه.
7. هدایة الطالبین لعمل المقلدین، (رساله عملیه توضیح المسائل).
8. نهج الإعلان فیما یثبت به دخول رمضان، در تعیین و تشخیص روز اول ماه مبارک رمضان.
9. مشکوة الوصول الى علم الأصول.
10. مناهج الأحکام فى اصول الفقه، در شرح معالم الاصول.
11. حاشیه بر «قوانین» میرزاى قمى، در اصول.
12. حاشیه بر معالم الأصول.
13. شرح زُبدة الأصول.
14. شرح «الإشارات و التنبیهات» ابن‌سینا: فلسفى، عرفانى.
15. تعلیقه بر «أسفار» صدرالمتألهین شیرازى.
16. تعلیقه بر شوارق الإلهام.
17. تقویم تامّ در سیصدوشصت‌وشش ورق، در نجوم.
18. شرح صحیفه اسطرلاب: نجوم و ستاره‌شناسی.
19. تعلیقه بر «تشریح فلک الافلاک»، در نجوم و ستاره‌شناسی.
20. منهاج الملّة فى تعیین الوقت و القبله، در نجوم و جغرافیا.
21. شرح چغمینى: نجوم و ستاره‌شناسی.
22. الوافیه فى شرح لغز الکافیه، تألیف شیخ بهایی.
23. المطرّز فى شرح اقسام اللُغَز، ادبى و فصاحت و بلاغت.
24. ریاض المقاصد: در شرح قصیده شیخ حسن بن راشد در مدح حضرت صاحب‌الزمان (عج)، ادبى، کلامى، تاریخى، حدیثى. این کتاب را در جوانى و قبل از مهاجرت به نجف اشرف در تبریز نوشته است.
25. شرح المطوّل، ادبى، معانى، بیان و بدیع.
26. تعلیقه بر «الرعایة فى علم الدرایه» شهید ثانى، در علم درایة الحدیث.
27. شرح دعاى سمات، در موضوع حدیثى، اخلاقى، عرفانى.
28. تعلیقه بر «قانون» ابن‌سینا.
29. شرح انوار ملکوت، در شرح یاقوت نوبختى.
30. رسالة فى الجفر، در موضوع علوم غریبه.
31. رسالة فى الرّمل، در موضوع علوم غریبه.
32. شرح قصیده تائیه «مدارس آیات» دعبل خزاعى.

وفات

مرحوم حاج ملاعلى علیارى تبریزی پس از عمری طولانی در راه خدمت به اسلام و تدریس فقها، در روز پنجشنبه چهارم رجب ۱۳۲۷ قمری در تبریز در ۹۱ سالگی بدرود حیات گفت. پیکرش به نجف اشرف منتقل و در «وادی‌السلام» به خاک سپرده شد.

منابع

• ویکی نور.
• سايت شعائر.